De ene helft van mijn atelier bestaat uit een traditioneel schildersatelier. De andere helft uit een grafisch atelier met drie drukpersen. Een Albion handpers uit 1858, een Victoria Merkur pers uit 1932 en een Eickhoff proefpers uit 1964. Alle persen gebruik ik voor het drukken van kunstdrukwerk en het drukken van ambachtelijk boekdrukwerk. Het werken aan een ambachtelijk boekdruk proces gaat samen met het schrijven en illustreren van (spook,-en streek)verhalen uit Zeeuws Vlaanderen en het schilderatelier waar ik schilderijen maak in de klassieke traditie. Het schrijven en illustreren van boeken is een creatief proces wat ik combineer met een ambachtelijk proces.

Naast het handmatig drukken van de boeken met spook,- en streekverhalen worden die ook uitgegeven door Atelier Mauritsfort. Naast de handgedrukte versies, wat echt collectors items zijn, bestaat er ook een reguliere, moderne, druk van de boeken die door een externe drukker in grotere oplagen worden gedrukt. Ook die boeken worden uitgegeven via Atelier Mauritsfort.

Vanaf nu ga ik jullie laten zien hoe het hele proces verloopt dat ik nodig heb om een boek te kunnen gaan drukken. Vandaag heb ik een puzzel met mijn zetsel. De magneetvoet voor het cliché is iets te groot. De oplossing ligt voor de hand maar kost tijd. En die tijd begint nu te dringen.

Het kost tijd, maar er is een belangrijke stap gezet. Het zetwerk voor het eerste drukvel van het eerste katern van het boek over Wiese, de gesel van Axel, ligt klaar op het drukbed van de Albion pers. De volgende stap is het bestellen van de cliché’s voor dit verhaal. Ik ga de cliché’s allemaal op een houten voet plakken en zo in het zetwerk monteren. Op de ouderwetse wijze. Zo kan ik snel over clichés beschikken die ik in eigen huis wil kunnen maken.

Een cliché is een kunststof (polymeer) reliëf op een metalen plaatje waarmee een tekening afgedrukt kan worden in het boek. Hierboven zie je een tekening van Wiese met haar mysterieuze pendel op cliché en een afdruk daarvan op papier.

Om clichés te kunnen maken heb je een cliché machine nodig. Die heb ik er inmiddels ook een op de kop kunnen tikken. Een lelijk modern ding die in een kast komt te staan. Ook omdat de onbelichte cliché platen niet aan daglicht blootgesteld kunnen worden. Met deze machine kan ik, met behulp van een negatief film, een plaat belichten en vervolgens de belichte delen uitspoelen. Wat je dan over houdt is een hoogdruk cliché die in het zetwerk gemonteerd kan worden in de pers om die met de tekst mee te drukken. Daarvoor moet hij wel op een houten verhoging geplakt worden om exact op Hollandse Hoogte (HH) te komen (24,85 mm.). Dat luistert heel nauw en vraagt wel de nodige aandacht en meetwerk.

Daarvoor heb ik dit mooie instrument. Een hoogtemeter die exact, op de 100-ste mm nauwkeurig HH kan meten. Doordat ik lid ben van ‘Drukwerk in de marge’ kom ik veel apparatuur tegen wat ik nodig heb om alles bij elkaar te verzamelen om boeken te kunnen gaan drukken. Dit instrument komt uit een oude drukkerij en via de site van Drukwerk in de marge kwam ik die tegen voor een zacht prijsje. Zo helpen we elkaar aan spullen en kennis van het oude, ambachtelijke, drukkerij vak.

Stap voor stap ontwikkel ik mijn grafisch atelier tot een historische drukkerij. Ik heb mezelf een jaar de tijd gegeven om dit voor elkaar te krijgen. Met de komst van de verguldpers heb ik weer een zware machine aan dit plan toe kunnen voegen. Met deze pers kan ik vlot gouden op,- of liever gezegd, indrukken maken op een leren omslag van een boek. Foliedruk heet dat. Daar zijn erg mooie voorbeelden van te vinden zoals op de foto hieronder.

Om een dergelijk grote afdruk in een boekkaft te drukken is veel kracht nodig. De verguldpers drukt een dergelijke grote cliché met 3 ton per vierkante centimeter in het leer van de boekkaft. Een cliché voor een dergelijke grote afbeelding kun je laten maken bij een bedrijf wat daarin gespecialiseerd is. Repro Wim Hermans bijvoorbeeld. Het kost wel wat, maar dan kun je ook echt iets moois gaan maken met een eigen ontwerp.

Hierboven zie je een proefje van het drukken van een tekst in (boekkaft)leer. Met mijn eigen foliepers kan ik nu dit soort prachtige ‘indrukken’ maken. In alle kleuren die ik maar wens.

Het kan ook handmatig gedaan worden met filettes. Daar ben ik inmiddels ook het nodige van aan het verzamelen geslagen om ook met de hand versieringen in goud aan te kunnen brengen.

In een paar maanden tijd (vanaf eind Februari ben ik hiermee begonnen) heb ik al een zeer groot deel van de ‘drukkerij’ bij elkaar kunnen verzamelen. Nu ik dit schrijf is het Juni en zie ik het resultaat van enkele grote stappen en vele kleinere is uitgegroeid tot een vrijwel complete drukkerij uit vervlogen tijden.

In de korte documentaire hierboven zie je waarom ik heb gekozen voor het ambachtelijke drukproces naast de reguliere druk van mijn verhalen in boekvorm. Schrijven, illustreren en schilderen is een creatief proces om tot een mooi boek te kunnen komen. Daarna gaat alles de computer in en met een druk op de knop is het boek bij de drukker, die op zijn beurt weer op een knop van een machine drukt die vervolgens duizend boekjes uitspuugt voor de verkoop.

Op dat punt gaat er dus iets mis. Ik besloot het creatieve proces naadloos door te laten lopen naar een ambachtelijk proces om zelf exclusieve versies van mijn boeken te kunnen drukken en inbinden op een zelfde ambachtelijke wijze. Die handgemaakte boeken zijn dan, naast de reguliere druk, te koop voor de freaks en liefhebbers van dergelijk boekwerk. De handgemaakte boeken zijn wat uitgebreider, qua tekeningen en tekst, en je krijgt dan iets in handen wat meer past in de lijn van ‘het kunstwerk’.

Het lag in mijn bedoeling om in Augustus te starten met het maken van mijn eigen boeken, maar, ondanks de voorspoed waarin ik het hele grafische atelier aan het ontwikkelen ben, is het niet erg waarschijnlijk dat ik die datum ga halen. Daarom heb ik besloten om de deadline los te laten en me eerst te concentreren op het inrichten van mijn atelier voor boekdruk kunst en alles wat daarbij hoort. Dus ook het opdoen van ervaring en het leren hoe ik een boek moet inbinden zoals ik dat voor ogen heb. Dat is nog een punt van aandacht, want ik heb het nog nooit gedaan. En dat kost dus tijd.

Anouschka, de dame die model stond voor het portret van Wiese, heeft een mooi filmpje gemaakt over mijn grafisch atelier. Ik geef hierin een kleine rondleiding langs alle apparatuur die ik nodig heb om boeken te kunnen maken. Van schrijven, illustreren, tot drukken en boekbinden.

Maar ook het uitvoeren van opdrachten, zoals het herdrukken van een document uit 1720. ‘Het lied van den Dominé van Yzendyke’, in opdracht van Museum ‘Het Bolwerk’ te IJzendijke.

Een groot vel zetwerk in oud Hollands. Gezet in Garamont en Exelsior. Dat waren de lettertypen die het meest in de buurt kwamen van het oorspronkelijk gebruikte font.

92 exemplaren werden gedrukt op de Albion press uit 1858, op prachtig hand geschept papier van 300 gram. Alle vellen werden genummerd, wat de exclusiviteit onderstreepte. Destijds, in 1720, werd dit document zeer waarschijnlijk op dezelfde wijze en met een zelfde pers gedrukt als dit document.

Met zo’n klus haal je makkelijk het nieuws van Omroep Zeeland. In een radio interview leg ik hier het nodige over uit. Dit is echt even iets anders dan een kopietje of een printje uit de computer. Iedereen kan het zien, en voelen. Dit zijn echte letters. Driedimensionale dingen die inkt op en in het papier drukken. Geen foto’s van letters dus.

Een lichte ‘indruk’ van de letters is direct waarneembaar met wat strijklicht. Als je zoiets in handen krijgt zie je meteen de arbeid en passie waarmee zoiets gemaakt is. Dat maakt een boek wat op een degelpers is gedrukt meteen een ‘cult-item’. De hele ziel en zaligheid van een traditionele drukkerij wordt zichtbaar en ook voelbaar.

Het handmatig drukken van boeken is de laatste tijd weer in populariteit gestegen. Voor dergelijke boeken is een markt van verzamelaars en liefhebbers aan het groeien. Een boek van 500 jaar oud kun je openslaan en lezen. Een computerbestand van 10 jaar oud is met geen enkele computer nog te openen door de haast hysterische vernieuwingsdrang.

Hier een mooi voorbeeld van een atelier dat volledig draait op de productie en verkoop van handgemaakte boeken.