Op de foto hierboven zie je hoe de Vischpoort er uitzag rond de jaren ’20 van de vorige eeuw. In deze situatie heeft Herman Donkelaar die beroemde poort zitten schilderen. Honderden schilderijtjes maakte hij hiervan waarvan er nu dus een in mijn bezit is. Behalve Donkelaar waren er natuurlijk nog meer schilders door deze poort geïnspireerd. De Stentor bestede er eens aandacht aan door er een tentoonstelling te verslaan in de krant. Destijds bestonden er vele ateliertjes zoals dat van de gebroeders Donkelaar die schilderijtjes produceerden van hun omgeving. Een beetje vergelijkbaar met andere werkplaatsjes van mensen die klompen, meubelstukken of schoenen maakten. Het was meer een ambacht als een vorm van kunst. Toch keken velen op hen neer, alsof het iets besmettelijks was. Ik zie juist dat gepruts als iets aandoenlijks en weldegelijk onderdeel van een breed spectrum aan schilderkunst. En ook niet geheel zonder betekenis, want doordat de gebroeders Donkelaar veelvuldig die Vischpoort schilderden weten wij, hier helemaal in Zeeuws Vlaanderen dat die poort bestaat en dat geeft weer aanleiding om het eens te gaan bekijken. Dus hebben ze met hun werk meer betekend voor Harderwijk dan vaak gedacht wordt.Zelfs vandaag de dag nog heeft hun werk die betekenis. Doe dat maar eens na met een paar klompen, een leuk stoeltje of een paar schoenen.

Die witgepleisterde muren en de aanbouw, rechts op de foto. zijn nu niet meer te zien. De poort wordt ook niet meer geschilderd, volgens de deskundigen, omdat deze het karakter mist wat zoveel schilders juist zo weten te waarderen. Ik snap dat. Ook ik voel er niet veel voor om deze strakke steenklomp te schilderen. De sfeer is weg. De ziel is eruit.

Nu ziet de poort er zo uit. De huisjes rechts van de poort zijn gesloopt en al het pleisterwerk is van de muren gebikt. Ook zie ik dat de trap, die tegen het linker huisje was geplaatst, weg is. Alsmede de deur die aan het eind van die trap toegang bood tot de ruimte boven de poort.

In de jaren ’60 was die nog te zien, zoals de bovenstaande foto uit die periode aantoont. De gebroeders Donkelaar hadden een kunsthandel die gevestigd was aan de Vijhestraat nummer 2. Dat pand bestaat vandaag de dag niet meer. Op die plaats staat nu schreeuwend lelijke nieuwbouw tegenover nog in tact gebleven oude pandjes die die straat nog het aanzien geven van een winkelstraat met café’s en restaurantjes. Het is me niet duidelijk of ze die handel daar al die jaren dreven. Ik heb begrepen dat ze samen in een werkplaats, ergens in de stad actief waren en dat Appie later alleen die winkel is begonnen. Maar dat ga ik nog verder uitzoeken.

In mijn vers gestarte speurtocht naar de achtergrond van de gebroeders Donkelaar stuit ik op een gebrek aan informatie. Net alsof ze nooit bestaan hebben. Foto’s van de gebroeders vind ik niet. Althans niet echt. Een foto van hen op een voetbalveld bij een boer uit de omgeving toont beide broers. De foto is genomen omstreeks 1925 en dat laat meteen een nieuw probleem zien met het opgegeven geboortejaar van Herman en Appie. Volgens de gegevens die ik had was Herman geboren in 1920. Maar dan was hij 5 jaar oud geweest op die foto met de voetballers en dat ziet er niet zo uit.

Tenzij de publicist van die foto en bijbehorend redactioneel stukje zich heeft vergist. Dat is natuurlijk altijd mogelijk, meer dat lijkt mij niet het geval omdat ik elders ook een verhaal tegen kwam over de voetballende broers. De data komen dus niet met elkaar overeen. Na wat speurwerk in het gemeentearchief van Harderwijk zie ik de oplossing van dit raadsel.

Gerrit Hermanus Donkelaar werd dus niet in 1920, maar op 1 November 1901 geboren. Dat klopt heel wat beter bij zijn sterfdatum in 1972. Appie, Albert Jan, werd op 30 Juli 1904 geboren. Stapje voor stapje kom ik meer feiten over de broers tegen en begin ik een beter beeld te krijgen van hun reilen en zeilen.

Heel veel verder ben ik er nog niet mee gekomen. Ik besteedt er mijn hele vrije Zondag aan en daar kan ik enorm van genieten. Maar ik heb ook nog tal van andere Zondagse dingen te doen. Ik wissel daarom mijn zoektocht af met brood bakken, wat genieten van de tuin, waar alles zo’n beetje uit begint te lopen en wat huislijk gepruts. Tussendoor ga ik zoeken op internet naar de gangen van de broers. Van ene Ton Pekel lees ik een leuk bericht.

Ik ben geboren in de Fraterhuissteeg in Harderwijk boven het atelier van de broers Donkelaar, maw mijn wieg/kinderwagen stond voor hun deur in de zon. Ik zelf heb nog een een schilderij thuis hangen, een botter op de Zuiderzee. Ze woonden op de Hogeweg in een klein huisje en als de werkdag voorbij was fietsten ze achter elkaar naar huis toe in hun zog de hond een krullig soort herder. Later toen Herman was overleden, verhuisde Appie een paar woningen verderop richting boulevard aan de Vijhestraat en had daar een winkeltje. Ik was toen een jaar of 18 en was naar zee gegaan, tijdens verlof periodes moest ik altijd even aanwippen bij Appie en hij was erg belangstellend in wat ik deed. Had altijd wel problemen bij het afscheid nemen want dan drukte hij altijd 5 gulden in je hand, wat ik altijd erg vervelend vond omdat ik daarvoor niet kwam.
Later is Appie naar een verzorgingstehuis in Nijkerk gegaan en aldaar overleden.
Einde tijdperk Veluwse/Harderwijkse schilders maar voor de archieven eeuwig genoteerd.
Ik ben blij dat ik ze gekend heb.
Ton Pekel

Een ander leerzaam bericht kwam van Cor van Dongen.

In Harderwijk woonde twee ongehuwde broers samen. Gerrit Hermanus Donkelaar (1901 – 1972) en Albert Jan Donkelaar (1904 – 1982).
Beiden schilderden zij. Herman vooral het vispoortje te Harderwijk en Ab tekende veel. Later zorgde de lijstenmakerij van Ab voor het grootste deel van hun inkomen.
Cor van Dongen

Al speurende op het internet kom ik wel steeds een stapje dichter bij de waarheid over de gebroeders Donkelaar. Het is echter vrij vreemd dat er weinig of niets over hen circuleert op het internet. Vooral het gebrek aan foto’s valt me op. Het waren nogal kleurrijke types die met hun schilderijtjes en lijstjes Harderwijk artistiek op de kaart gezet hebben. Nu hoop ik een beetje dat mensen die mijn site bezoeken en lezen hier meer over kunnen vertellen en mogelijk zelfs foto’s van dit stel kunnen tonen. Mocht dat het geval zijn dan hoor ik het graag.

Intussen ben ik in het atelier al begonnen aan de eerste stappen op het gebied van restauratie. De kleine beschadiging op het paneeltje heb ik al weggewerkt.

Voor het zicht is de beschadiging nu wel weggewerkt. Ik neem hier lekker de tijd voor. Wordt vervolgd.