Appie Donkelaar, 19 mei 1934

In mijn zoektocht naar achtergronden en foto’s van de gebroeders Donkelaar uit Harderwijk kom ik steeds meer informatie tegen dankzij mensen die op mijn oproep om die informatie reageren. Zo ontving ik de eerste heldere foto van Appie Donkelaar, van 19 Mei 1934, en een krantenknipsel van schrijver Jos Kunne uit Harderwijk die me het volgende hierover vertelde.

Het waren markante Harderwijkers, die gebroeders Donkelaar. Toch is er inderdaad maar weinig over hen geschreven en zijn er vrijwel geen foto’s van hen bekend. Wel heb ik een artikel in Schilder’s Nieuwsblad (decennialang dé krant van Harderwijk) van 20 december 1979 gevonden over de expositie ‘Een Donkelaar in de Donkerstraat’ in het Veluws Museum van Oudheden, nu Stadsmuseum Harderwijk, aan de Donkerstraat. Bij dat artikel is een fotoafbeelding geplaatst van Appie Donkelaar die een fotoportret van zijn overleden broer Herman Donkelaar toont.

Van een kennis van mij kreeg ik vandaag een foto toegezonden van Appie Donkelaar. Deze foto dateert uit 19 mei 1934 en is vermoedelijk gemaakt achter het huisje van de gebroeders Herman en Appie Donkelaar aan de Hogeweg.

De gebroeders woonden in een vrij klein huis, pal naast de toenmalige groentenveiling, aan de Hogeweg. Dat huisje deed tevens dienst als schildersatelier en lijstenmakerij. Vanaf begin jaren zestig hadden Herman en Appie een kunsthandel/atelier aan de Vijhestraat in de binnenstad van Harderwijk. Zowel het huisje aan de Hogeweg als hun kunsthandel/atelier aan de Vijhestraat bestaat al tientallen jaren niet meer. Toen hun huisje aan de Hogeweg en hun kunsthandel/atelier aan de Vijhestraat gesloopt moesten worden verhuisden Herman en Appie naar een ander pand aan de Vijhestraat om daar hun kunsthandel/atelier voort te zetten en waar zij ook woonden. Herman overleed in 1972 en Appie werd enkele jaren later opgenomen in een verzorgingshuis in Nijkerk waar hij in 1982 is overleden.

Slechts enkele meters verwijderd van het huisje aan de Hogeweg waar rond 1925/1930 de gebroeders Donkelaar gingen wonen, liet de kunstschilder Herman Ansingh (Nijmegen 1880 – Harderwijk 1957) in 1920/1921 op de Bleek een opvallend houten huis annex atelier, een soort Zwitsers chalet, bouwen. Aan het eind van de jaren negentig is dit bijzondere huis helaas gesloopt. Herman Donkelaar heeft bij Herman Ansingh zelfs nog schilderlessen gevolgd, ik vermoed in de jaren twintig of dertig.

Vischpoort van Herman Ansingh. Te zien, en te koop, bij Kunsthandel Nunspeet.

Dat Herman Donkelaar lessen nam bij Herman Ansingh geeft een verklaring voor iets wat me al was opgevallen. Op zeker moment zag ik, tijdens mijn zoektocht naar authenticiteit van het werk van Donkelaar, schilderijen voorbij komen op internet die wel heel sterk leken op het werk van Ansingh. Vandaar ook dat ik even nog gedacht heb dat het werk mogelijk van Ansingh had kunnen zijn gezien de afwijkende wijze van signeren.

Zo krijg ik al een aardig beeld van de situatie in Harderwijk waarin de gebroeders Donkelaar geleefd en gewerkt hebben. In die context ontstonden dus die Harderwijkse schilderijtjes waar ik er nu een van heb. Het krantenartikel vertelt in één klap heel veel over hoe Herman werkte met zijn lichamelijke handicap. Hij schilderde nooit naar de waarneming op locatie maar vanuit zijn schetsboek in zijn atelier.

Het artikel uit Schilder’s nieuwsblad van 20 December 1979

Ik zie het voor me. Twee broers in een kleine oude werkplaats. De een schildert, de ander lijst het werk in. Ze hebben een bestaande kunsthandel overgenomen aan de Vijhestraat nr. 2 en verkopen daar hun waar. De zoektocht werpt nu echt vruchten af. Meer en meer wordt duidelijk hoe de gebroeders Donkelaar hebben geleefd en gewerkt. Uit het krantenartikel kan veel opgemaakt worden. Herman was als huisschilder begonnen in Amsterdam. Maar hij bezocht daar ook de kunstacademie. Rond die periode kreeg hij een ongeluk waardoor hij lichamelijk gehandicapt raakte. Dat zal hem ertoe gebracht hebben om meer werk te gaan maken van de schilderkunst. Heel ambachtelijk allemaal, maar toch ook een uitdaging naar een meer artistieker leven.

Het schilderijtje van Herman Donkelaar in mijn bezit. Het stamt uit de periode 1935 – 1936

Toen ik het schilderijtje van Herman zag liggen bij de kringloop was ik er meteen door geraakt. Ik vond het een aandoenlijk schilderijtje en ik zag ook iets doorschemeren van artistieke kwaliteit. Speelsheid en vakbekwaamheid gingen hierin hand in hand. Dat zag ik gelijk. Het was beslist geen krampachtig gekunsteld amateur dingetje.